مالیات ارزش افزوده و روش محاسبه آن

مالیات بر ارزش افزوده یکی از انواع مالیات بر مصرف است که در بسیاری از کشورهای جهان از جمله در تمامی کشورهای عضو اتحادیه اروپا اعمال می شود. فرانسه و آلمان از اولین کشورهایی بودند که این نوع مالیات را معرفی کردند. اما برای درک مفهوم مالیات بر ارزش افزوده ابتدا باید بدانیم که منظور از ارزش افزوده چیست؟ ارزش افزوده یا به انگلیسی Value Added ارزشی است که در طی فرآیند تولید به مواد اولیه یک محصول یا خدمات اضافه می شود. به عبارت ساده تر، ارزش افزوده به معنای ارزش افزوده شده به یک محصول در طول فرآیند تولید است. در واقع وقتی مواد اولیه برای تولید یک محصول ترکیب می شوند، تفاوت بین هزینه کل آن مواد اولیه و قیمت ارائه شده به مشتری، ارزش افزوده آن محصول است. پس مالیات بر ارزش افزوده، یعنی مالیاتی که روی آن تفاوت محاسبه می شود.

تعریف رسمی و قانونی این نوع مالیات در ماده 3 قانون مالیات بر ارزش افزوده سازمان مالیاتی کشور به شرح زیر آمده است: «مالیات بر ارزش افزوده: مالیات غیرمستقیم مابه التفاوت ارزش کالا و خدمات عرضه شده و ارزش کالاها و خدمات خریداری شده در یک دوره معین وضع می شود.»

مالیات بر ارزش افزوده غیر مترقی بوده و در تمامی مراحل واردات، تولید، توزیع و مصرف اعمال می شود و در پایان فرآیند توسط مصرف کننده نهایی پرداخت می شود. یعنی با این روش پرداخت مالیات، تولیدکننده مالیات پرداخت نمی کند. در عوض هزینه های پرداخت شده برای خرید مواد اولیه و سایر کالاها به اضافه ارزش افزوده و مالیات بر عهده مشتری می باشد و مشتری که فروشنده یا توزیع کننده است در نهایت این مالیات را از مشتری نهایی محصول دریافت می کند. مابه التفاوت را به صورت مالیات بر ارزش افزوده به دولت پرداخت می کند. در زیر بیشتر در این مورد و همچنین در مورد قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده ایران خواهید خواند.

قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده

در ایران در سال 1396 مجلس قانون آزمایشی مالیات بر ارزش افزوده را تصویب کرد که به مدت پنج سال اجرا می شود. این قانون سپس در سال 1400 مورد بازنگری قرار گرفت و دوره زمایشی پایان یافت و آن را دائمی کرد. قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده از 22 دی ماه 1400 اعمال می شود. قانون جدید نسبت به قانون قبلی تغییرات زیادی دارد که مهم ترین آن افزایش نرخ مالیات بر ارزش افزوده است. این میزان در قانون اولیه 3 درصد بود که طی چند مرحله افزایش یافت و در قانون جدید به 9 درصد رسید.

این نرخ برای همه کالاها و خدمات قابل اعمال است. اما استثنائاتی نیز اعلام شده است که نرخ مالیات بر ارزش افزوده آنها کمتر یا بالاتر از 9 درصد است. به عنوان مثال این نرخ برای واردات کالاهای اساسی خانگی مانند گندم، شکر 1 درصد و برای واردات واکسن و داروهای کمیاب 2 درصد در نظر گرفته شده است. از سوی دیگر برای کالاهای خاص مانند تنباکو یا نوشابه نرخ های بالاتری به این مالیات تعلق می گیرد. به عنوان مثال این نرخ برای سیگارهای داخلی 25 درصد و برای سیگارهای وارداتی 65 درصد است. جدای از این موارد، برخی از کالاها و خدمات عموما از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند که در قسمت های بعدی به آنها اشاره خواهیم کرد.

نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده

در فرآیند ساخت یک محصول، از تهیه یا واردات هر یک از مواد اولیه تا مرحله تولید، در هر مرحله مبلغ مشخصی مالیات پرداخت می شود. هر چه این مراحل بیشتر شود، طبیعتا «ارزش افزوده» آن محصول افزایش می یابد و در نتیجه قیمت آن نیز افزایش می یابد. در این قسمت سعی داریم به زبان ساده نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده را برای شما توضیح دهیم. تصور کنید قیمت محصولی که تولید می شود اعم از تمام هزینه های مواد اولیه، دستمزد کارگران، انرژی مصرفی و ... در نهایت 1000 تومان شود و تولیدکننده آن محصول را با قیمت 2000 تومان به فروش برساند.

پس ارزش افزوده این محصول 1000 تومان است که همان مقدار مالیات است و به آن مالیات بر ارزش افزوده می گویند. یعنی فروشنده یا توزیع کننده ای که این محصول را از تولیدکننده خریداری می کند، علاوه بر مبلغ 2000 تومان، باید نرخ مالیات بر ارزش افزوده را نیز بپردازد - فرض کنیم نرخ مصوب 9 درصد است - یعنی کل هزینه ای که او به دست آورده است. پرداخت 2180 تومان است در نهایت فروشنده با اضافه کردن مبلغی به اضافه 9 درصد مالیات به قیمت اصلی کالا را به مشتری نهایی می فروشد و در واقع مشتری نهایی اصل مالیات بر ارزش افزوده را پرداخت می کند.

از سوی دیگر، فروشنده باید اظهارنامه مالیاتی تهیه کند و مالیات دولتی ارزش افزوده کالایی را که فروخته است بپردازد. وی برای پرداخت این مالیات باید مالیاتی را که هنگام خرید کالا از تولیدکننده پرداخت کرده است از مالیاتی که از خریدار دریافت کرده است کسر کند و مابقی را از طریق سایت سازمان مالیاتی کشور به دولت پرداخت کند. البته محاسبه این مالیات فرمول های خاصی دارد که بیشتر توسط حسابداران و کارشناسان مالیاتی انجام می شود که می توانید به صورت حضوری یا آنلاین از خدمات آنها استفاده کنید.

کالاها و خدمات از مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند

همانطور که گفته شد، اکثر کالاها و خدمات مشمول مالیات بر ارزش افزوده با نرخ رسمی 9 درصد هستند. اما در موارد استثنایی که به صورت رسمی اعلام می شود این نرخ متفاوت خواهد بود و برخی موارد عموما شامل معافیت مالیاتی می شود.

کالاهای معاف از مالیات

• کلیه کالاهای فرآوری نشده و محصولات کشاورزی. مانند گیاهان دارویی، چوب خام، محصولات گلخانه ای (سبزیجات، صیفی، گل و گیاه)
•  دام و طیور و خوراک آنها. مانند زنبورها و نوغان، آبزیان، چهارپایان، پرندگان و حشرات
• فرش دستباف و مواد اولیه اصلی آن
• صنایع دستی تولید شده در کشور
• انواع داروها و واکسن ها برای انسان و حیوان
• آب برای مصارف کشاورزی
• شیر، پنیر، ماست، تخم مرغ، آرد و نان، لوبیا، برنج، سویا، روغن، سویا، شیرخشک و انواع گوشت طبق فهرست وزارت بهداشت که همه ساله توسط سازمان امور مالیاتی منتشر می شود.
• کالاهای فرهنگی مانند کتاب، کاغذ، خمیر کاغذ، دفتر، نسخه کاغذی و الکترونیکی روزنامه و مجلات، چاپ، لوازم التحریر و غیره.
• کالاهایی که مسافران برای استفاده شخصی وارد کشور می کنند، مشمول محدودیت تعیین شده است.

خدمات بدون مالیات

• خدمات درمان، تشخیص، پیشگیری، حمایت و توانبخشی
• خدمات چاپ و نشر کتاب به صورت کاغذی یا الکترونیکی
• کلیه خدمات بانکی
• کلیه خدمات بیمه ای اعم از بیمه عمر، بیمه محصولات کشاورزی، بیمه اجتماعی و بیمه تکمیلی
• خدمات صندوق های قرض الحسنه دارای مجوز از بانک مرکزی
• خدمات بازار سرمایه مانند بورس و اوراق بهادار
• خدمات آموزشی و پژوهشی دارای مجوز از مراجع ذیصلاح
• خدمات حمل و نقل درون شهری و برون شهری

انواع مالیات بر ارزش افزوده

برای درک انواع مالیات بر ارزش افزوده، ابتدا باید مفهوم تولید ناخالص ملی یا تولید ناخالص ملی را درک کنیم. تولید ناخالص ملی یا داخلی به معنای ارزش پولی همه کالاها و خدمات تولید شده در یک کشور در یک دوره زمانی معین (یک دوره یک ساله) به قیمت فعلی است. نظام مالیات بر ارزش افزوده از تولید ناخالص ملی برای تعیین پایه مالیاتی استفاده می کند. مالیات بر ارزش افزوده به طور کلی شامل سه نوع تولید، درآمد و مصرف است.

مالیات بر ارزش افزوده تولیدی

با این روش مالیات بر فروش کلی دریافت می شود. این نوع مالیات شامل کالاهای مصرفی و کالاهای سرمایه ای می شود. یعنی خرید کالاهای سرمایه ای توسط بنگاه اقتصادی اعتبار مالیاتی دریافت نمی کند. اما جالب است بدانید که از آنجایی که در این نوع مالیات، کالاهای سرمایه ای نیز مشمول مالیات می شوند که می تواند انگیزه سرمایه گذاری را کاهش دهد، اگرچه این روش برای دولت درآمد بیشتری دارد، اما معمولاً از آن استفاده نمی شود.

مالیات بر ارزش افزوده درآمدی

این نوع مالیات بر درآمد بر ارزش افزوده در واقع به معنای مالیات بر فروش تولید خالص کالا است. در این روش استهلاک کالا از پایه مالیاتی کسر می شود و خالص سرمایه گذاری شامل مالیات می شود. این روش پایه مالیاتی کمتری نسبت به نوع تولیدی دارد، اما همچنان بر بخش تولید و سرمایه گذاری فشار وارد می کند.

مالیات بر ارزش افزوده مصرفی

این نوع مالیات بر ارزش افزوده برای کالاها و خدمات مصرفی اعمال می شود. با این روش بر سرمایه گذاری ها و استهلاک مالیاتی تعلق نمی گیرد و بار مالیاتی از تولید برداشته و به مصرف منتقل می شود که می تواند انگیزه سرمایه گذاری و تولید را افزایش دهد. به همین دلیل اکثر کشورهایی که دارای سیستم مالیات بر ارزش افزوده هستند از نوع مصرفی این سیستم استفاده می کنند.

نرم افزار سامانه مودیان

تاکید بر اتصال به سامانه مودیان و اهمیت ارسال صورتحساب الکترونیکی به این سامانه، چالشی مدیریتی و حسابداری برای سازمان ها، کارفرمایان و حسابداران است. در حال حاضر برای حل این چالش به روشی مناسب و کارآمد برای ارسال صورتحساب به سامانه مودیان بسیار نیاز است.

روش جدید اتصال به سامانه مودیان و ارسال صورتحساب الکترونیکی نیازمند راهکاری نوآورانه است. نرم افزار سامانه مودیان، روشی که به شما امکان می دهد فاکتورهای الکترونیکی خود را به سادگی و بدون نیاز به دانش فنی عمیق به سامانه مودیان ارسال کنید. اتصال به سامانه مودیان ضروری است زیرا با ثبت حساب های الکترونیکی خود در این سامانه می توانید به تمامی تعهدات مالیاتی خود عمل کرده و از مزایای مالیاتی بهره مند شوید.

این نرم افزار رابط برای حسابداران، مدیران مالی و یا صاحبان مشاغلی در نظر گرفته شده است که نرم افزار مالی ندارند یا نرم افزار مالی آنها امکان ارسال فاکتور به سیستم مالیاتی را ندارد و یا به دلایلی توانایی استفاده از نرم افزار مالی را ندارند. نرم افزار سامانه مودیان به عنوان راه حلی ساده و موثر برای ارسال صورتحساب الکترونیکی ارائه شده است.

برخی از ویژگی های نرم افزار سامانه مودیان عبارتند از:

سادگی و سهولت استفاده از نرم افزار سامانه مودیان: با این راهکار به راحتی قادر خواهید بود بدون نیاز به دانش فنی عمیق،فاکتور الکترونیکی ارسال کنید.
سرعت و امکان همگام سازی نرم افزار رابط: این راه حل با سرعت بالا کار می کند و به صورت آنی فاکتورهای شما را با سیستم مودیان همگام می کند.
امنیت و حفاظت از داده های نرم افزار رابط: تضمین می شود که اطلاعات شما در هنگام انتقال و ذخیره سازی محافظت می شود و امنیت این راه حل حفظ می شود.
چند پلتفرمی بودن نرم افزار رابط: این راهکار بر روی تمامی سیستم ها و دستگاه های قابل حمل قابل استفاده است.شما می توانید فاکتورهای الکترونیکی خود را از هر کجا ارسال کنید.
نرم افزار رابط با قیمت مناسب: این راهکار بدون کاهش کیفیت و کارایی، قیمت مناسب و صرفه جویی اقتصادی را در اختیار شما قرار می دهد.
بنابراین اگر به دنبال راه حلی مدرن و جامع برای ارسال فاکتور الکترونیکی به سامانه مودیان هستید، راهکار نرم افزار سامانه مودیان انتخاب مناسبی است.

راه های مختلف ارسال فاکتور به سامانه مودیان

برای ارسال صورتحساب الکترونیکی به سامانه مودیان می توان از روش های مختلفی استفاده کرد که ارسال این فاکتورها را آسان و آسان می کند.

روش ارسال از طریق نرم افزار حسابداری:

از این طریق می توانید با استفاده از نرم افزار حسابداری خود فاکتورهای الکترونیکی را به سامانه مودیان ارسال کنید. اگر نرم افزار حسابداری شما این قابلیت را ندارد می توانید از نرم افزار سامانه مودیان که قابلیت اتصال به سیستم مودیان را دارد استفاده کنید.

روش ارسال از طریق شرکت مالیاتی مورد اعتماد:

به این ترتیب می توانید از خدمات یک شرکت مالیاتی تایید شده استفاده کنید. این شرکت ها ارتباط غیرمستقیم با سامانه مودیان را فراهم کرده و فاکتورهای الکترونیکی شما را مستقیماً به سامانه مودیان ارسال می کنند. روش های دیگر:

علاوه بر روش های فوق، ممکن است روش های دیگری نیز برای ارسال فاکتور به سامانه مودیان وجود داشته باشد. برای مثال می توان از قابلیت استفاده از سایت یا بستر آنلاین برای ارسال فاکتور استفاده کرد.

به طور خلاصه می توانید از روش های مختلف ارسال فاکتور به سامانه مودیان استفاده کنید که بسته به نیاز و شرایط خود بهترین راه را انتخاب کنید. هر روشی را که انتخاب می کنید، مطمئن شوید که فاکتورهای الکترونیکی به درستی ارسال شده اند.

نکات مهم نرم افزار مناسب برای ارسال فاکتور به سامانه مالیاتی:

مدیریت کالا و خدمات: در نرم افزار رابط باید امکان مدیریت کامل و جامع کالاها و خدمات فروخته شده از ایجاد و ویرایش تا حذف و ثبت تغییرات وجود داشته باشد.
مدیریت مشتری: نرم افزار رابط باید امکان ثبت و مدیریت اطلاعات مشتری شامل نام، آدرس، شماره تماس و سایر مشخصات لازم را داشته باشد.
مدیریت فاکتور فروش: در نرم افزار سامانه مودیان باید امکان ایجاد و مدیریت فاکتورهای فروش به صورت ساده و کارآمد از جمله افزودن اقلام فروش، محاسبه مالیات، تخفیف و جمع آوری داده های فاکتور وجود داشته باشد.
مدیریت بازگشت فروش: نرم افزار رابط باید قابلیت ثبت و پیگیری بازگشت مشتریان و مدیریت مراحل مربوطه را داشته باشد.
امکان طراحی رسید چاپی: نرم افزار رابط باید قابلیت طراحی سفارشی رسید چاپی با قابلیت افزودن لوگو، جزئیات فروش و سایر اطلاعات مهم را داشته باشد.
قابلیت واردات پیشرفته اکسل: نرم افزار رابط باید قابلیت وارد کردن فاکتورها و داده های مشتری را به صورت دسته ای از طریق یک فایل اکسل داشته باشد.
استعلام وضعیت حساب در سامانه مودیان: در نرم افزار سامانه مودیان باید امکان بررسی وضعیت حساب در سامانه مودیان و کسب اطلاعات از وضعیت پرداخت ها و محاسبات وجود داشته باشد.
عدم محدودیت در صدور فاکتور و ارسال آن به سامانه مالیاتی: در نرم افزار رابط باید امکان صدور فاکتور بی پایان و ارسال آن به سامانه مالیاتی بدون محدودیت وجود داشته باشد.
امکان صادرات به اکسل: در نرم افزار رابط باید امکان استخراج فاکتور و گزارش داده ها در قالب یک فایل اکسل برای استفاده های بعدی و تجزیه و تحلیل دقیق تر وجود داشته باشد.
گزارش اجمالی فروش: نرم افزار رابط باید به گزارش های جامع و دقیق فروش از جمله جمع آوری داده ها، تجزیه و تحلیل و تفسیر و ارائه گزارش های مفید دسترسی داشته باشد.
پشتیبانی از قالب های فاکتور سیستم مودیان: در نرم افزار سامانه مودیان باید امکان استفاده از قالب های فاکتور تعریف شده در سامانه مودیان برای تسریع در روند صدور و ارسال فاکتور وجود داشته باشد.
ارسال مستقیم به سامانه مودیان با کد حافظه مالیاتی مودیان: در نرم افزار سامانه مودیان باید گزینه ای برای ارسال مستقیم صورتحساب به سامانه مودیان با استفاده از کد حافظه مالیاتی مودیان و بدون نیاز به واسطه وجود داشته باشد.

نتیجه گیری

در این مقاله به طور مختصر و مفید در مورد مالیات بر ارزش افزوده، نحوه عملکرد، نحوه محاسبه، مشمول و معافیت کالا و انواع این نظام مالیاتی صحبت کردیم. اگرچه دیده ‌ایم که این نوع مالیات توسط مصرف‌ کننده نهایی پرداخت می ‌شود، اما طرفین حساب سازمان امور مالیاتی، فروشندگان و توزیع ‌کنندگان کالا و خدمات هستند. اگر شما یکی از مالیات دهندگان هستید، باید قوانین مالیاتی را بدانید تا از مشکلات قانونی در تجارت خود جلوگیری کنید.