یک از شاخه های حسابداری که بسیار با اهمیت است حسابداری صنعتی است. این شاخه به جمع آوری و محاسبه بهای تمام شده محصولات و خدمات می پردازد. و با بررسی این موارد به ارائه روش هایی برای کاهش هزینه تولید می پردازد.
با استفاده از حسابداری صنعتی کنترل بر روی هزینه دستمزد و مواد صورت می گیرد، این کنترل با توجه به بهای تمام شده تولیدات توسط مدیران انجام خواهد گرفت. در واقع با ثبت گزارشات دقیق از هزینه های تولید و هزینه های دستمزد و سربار، مدیریت در رابطه با کاهش یا افزایش تولید و موارد دیگر تصمیم گیری می کند. نحوه ثبت گزارشات باید به درستی و دقیق صورت بگیرد تا مدیران را در بهترین تصمیم گیری ها یاری نماید.
حسابداری صنعتی چیست؟
یکی از شاخه‌های علم حسابداری، حسابداری صنعتی است. حسابداری صنعتی در واقع وظیفه محاسبه بهای تمام شده محصولات را بر عهده دارد. از کاربرد‌های مهمی که نرم افزار حسابداری رایگان دارد، می‌توان به ارزیابی در جهت ساخت کالاها به منظور کاهش هزینه‌ها و کنترل موجودی و تصمیم گیری دقیق در نحوه قیمت گذاری کالاهااشاره کرد. در واقع پیش بینی و برآورد هزینه‌های تولید از جمله اقدامات حیاتی در عرصه تولید و پیشرفت شرکت‌های تولیدی است. آن‌ها می‌بایست در مورد کنترل هزینه‌ها از بهای مواد اولیه خود آمار دقیقی را داشته باشند تا بتوانند تسلط بیشتری در تعیین قیمت منطقی و معقولانه کالاها پیدا کرده و همچنین با ارزیابی بهای تمام شده مواد اولیه در راستای تولید، تصمیم‌های معقولانه و دقیق تری بگیرد.
وظایف حسابداری صنعتی چیست؟
در کل می توان گفت در حسابداری صنعتی منظور طبقه بندی هزینه ها بر اساس ارتباط آن ها با تولید محصول است. آن چه در حسابداری صنعتی بسیار مهم است مدیریت هزینه ها و کاهش آن تا سطح معقول با هدف افزایش سود شرکت است. یعنی، شاخه ای از حسابداری که وظیفه جمع آوری، طبقه بندی، تجزیه و تحلیل، تلخیص و تسهیم عوامل هزینه، محاسبه بهای تمام شده محصولات و خدمات را به عهده دارد در واقع همان حسابداری صنعتی یا اصطلاحا حسابداری بهای تمام شده است.
کنترل دستمزد در حسابداری صنعتی :
دستمزد تولید هزینه ای است که در پروسه تولید به کارگران یا کارمندان پرداخت می شود تا مواد اولیه به محصول تبدیل می شود. این دستمزد به دو نوع مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می شود که دستمزد مستقیم به کارگرانی که به صورت مستقیم در جریان تبدیل مواد به کالا نقش دارند پرداخت می شود و دستمزد غیر مستقیم نیز به دیگر افراد که در فرایند تولید به طور غیر مستقیم نقش دارند پرداخت می شود مانند منشی، سرکارگر، نگهبان و...
دستمزد جزء هزینه ها محسوب می شود که در آموزش حسابداری صنعتی آن را در حساب کنترل دستمزد ثبت می کنند. وظیفه واحد حسابداری بهای تمام شده یا همان حسابداری صنعتی این است که با ارزیابی مدارک تولید و ساعت کار کارکنان کلیه هزینه ها را ارزیابی ، تحلیل و نتیجه را گزارش دهد در واقع این واحد در رابطه با هزینه یابی دستمزد باید موارد زیر را انجام دهد.
- زمان انجام کار و هزینه دستمزد مستقیم را در گزارشات بهای تمام شده محصول اعمال نماید.
- در ارزیابی هزینه های هر واحد، میزان هزینه دستمزد مستقیم و غیر مستقیم را مشخص نماید.
- با توجه به ارزیابی و تجزیه تحلیل های به عمل آمده گزارشات کاملی را برای کنترل دستمزد به مدیریت ارائه دهد تا مدیران تصمیمات لازم را اتخاذ نمایند. در واقع موفقیت در این امر یعنی موفقیت در کنترل دستمزد نرم افزار حسابداری شخصی .
کنترل مواد در حسابداری صنعتی :
هزینه مواد بر اساس بهای تمام شده مواد انجام می شود این بهای تمام شده تمامی هزینه های مواد است، در واقع قیمت خرید، بیمه، حمل و نقل، گمرکی، هزینه نگهداری، هزینه کنترل و بازرسی و کلیه هزینه هایی که مربوط به خرید مواد اولیه هست را شامل می شود. تمامی این هزینه ها باید در حساب کنترل ثبت شود، هزینه مواد را در حساب کنترل مواد ثبت می کنند.
ثبت هزینه مواد در حسابها :
همانطور که گفتیم هزینه مواد بایدبه طور کامل در حساب کنترل ثبت شود ولی روش تعیین این هزینه ها به دو شکل ممکن است وجود داشته باشد، اگرهزینه های خرید مواد از مبلغ خرید، هزینه حمل، بیمه و ... هنگام ثبت کاملا مشخص باشد این مبلغ به راحتی در حساب کنترل ثبت می شود، ولی معمولا شرایط به گونه ای است که کلیه هزینه ها در وحله اول مشخص نیست و فقط هزینه خرید کالا در دسترس است و هزینه هایی مانند هزینه حمل، بارگیری، بازرگانی و ... تا زمان رسیدن کالا به انبارشرکت به طور دقیق مشخص نیست.
در این حالت باید یک نرخ پیش بینی با توجه به اطلاعات در دسترس برای این هزینه ها در نظر گرفت که این نرخ پیش بینی شامل کلیه هزینه های خرید و تحویل مواد است، این نرخ در حساب هزینه مواد و حساب پیش بینی هزینه مواد ثبت می شود، وقتی هزینه ها به وقوع پیوست و هزینه واقعی مشخص شد در حساب کنترل هزینه مواد نیزثبت می شود، در پایان سال مالی حساب کنترل و حساب پیش بینی مقایسه می شود و تفاوت این دو حساب در حسابی به نام تعدیل هزینه تهیه مواد ثبت خواهد شد. اگر حساب تعدیل هزینه مواد در پایان بدهکار شود این مبلغ به بهای تمام شده کالای فروش رفته و موجودیهای پایان دوره تعلق می یابد.
ثبت برگشت مواد خریداری شده به فروشنده در حسابداری صنعتی :
هنگامی که کالای خریداری شده به فروشنده برگشت داده شود روش ثبت به این صورت است که حساب صندوق یا حساب های دریافتنی بدهکار شده و حساب کنترل مواد بستانکار می شود. از آنجایی که حسابداری صنعتی باید به صورت دقیق بهای تمام شده تولید را مشخص نماید در ثبت این حساب ها توجه به تمام جزییات اهمیت دارد، برای مورد برگشت مواد نیز توجه به روش های fifo، lifo و میانگین مطرح می باشد.
یعنی وقتی کالایی برگشت داده می شود با فرض اینکه اگر وارد خط تولید می شد با چه نرخی در نظر گرفته می شد، در زمان برگشت با همان نرخ در حسابی به نام حساب برگشت به فروشنده اعمال می شود.گاهی بین مبلغی که از فروشنده بابت برگشت مواد دریافت می شود و مبلغ حساب کنترل مواد اختلاف وجود دارد که این اختلاف به حسابی به نام اصلاح مواد منتقل می شود.
نکته( با توجه به این که اصولا مواد برگشتی با قیمت مورد توافق دو طرف از فروشنده خریداری شده است وجود اختلاف بین حساب برگشت مواد و حساب کنترل محرز است.) حساب اصلاح مواد نیز در انتهای سال مالی باید به بهای تمام شده کالای فروش رفته و موجودی مواد پایان دوره منتقل شود. این حساب اصلاح مواد قابلیت بدهکار یا بستانکار شدن را دارد.
ثبت صدور مواد از انبار به خط تولید :
هنگام صدور مواد از انبار به خط تولید عملیات ثبت در حساب کالای درجریان ساخت که بدهکار می شود و حساب کنترل مواد که بستانکار می شود اعمال خواهد شد. البته بعد از ارسال مواد به خط تولید امکان دارد این مواد دوباره به انبار برگشت بخورد که برگشت مواد از تولید به انبار می تواند به دلایل مختلفی مانند ارسال اضافه، عدم تولید محصول مورد نظر، اشتباه در ارسال مواد به خط تولید، و... باشد که این برگشت به هر دلیلی باشد باید در حسابها ثبت شود.
کسری و اضافات انبار :
در تاریخ های مشخصی که معمولا پایان سال می باشد واحد های تولیدی اقدام به انبار گردانی می کنند که نتیجه این انبارگردانی ممکن است با آنچه در حساب ها و کارت انبار ثبت شده است متفاوت باشد، که به این تفاوت اگر بیشتر از اعداد ثبت شده باشد اضافات انبار و اگر کمتر از این مقدار باشد کسری انبار گفته می شود که ممکن است به دلایل زیر اتفاق بیافتد.
- ثبت اشتباه مقدار مواد صادره و یا وارده به انبار در کارت انبار.
- کم یا زیاد وارد کردن قبض ها یا حواله های انبار توسط واحد حسابداری و یا ثبت نشدن بعضی حواله ها به دلیل دیر رسیدن.
- تقسیم اجزای قطعات بزرگ به قطعات کوچک.
- از بین رفتن بعضی از اقلام.
- افزایش وزن به دلایلی مانند جذب آب در واحد هایی که کالاهای وزنی دارند.
- سرقت یا پنهانکاری افراد سودجو.
- اشتباهات هر یک از افراد دخیل مانند شمارش گر، انباردار، حسابدارو...
روش های هزینه یابی در حسابداری صنعتی
بخش مهم حسابداری مربوط به شرکت‌های تولیدی تشخیص و ثبت دقیق هزینه‌ها است. زیرا به کمک کنترل هزینه‌ها می‌توان سودآوری شرکت را افزایش داد. به همین دلیل در حسابداری صنعتی روش‌های مختلفی برای هزینه‌یابی تعریف شده‌است که در ادامه با این روش‌ها آشنا می‌شویم. هزینه یابی را محاسبه بهای تمام شده کالای ساخته شده و کالای در جریان ساخت تعریف کرده‌اند.
۱.هزینه یابی جذبی
در این روش تمام هزینه‌های تولیدی (ثابت و متغیر) به عنوان بهای تمام شده کالای تولیدی محسوب می‌شود.
۲.هزینه یابی مستقیم یا متغیر
در این روش مشاوره حسابداری صنعتی از هزینه‌یابی برای محاسبه بهای تمام شده کالای تولیدی صرفاً هزینه‌های متغیر در نظر گرفته می‌شوند. هزینه حاصل از این روش را در حساب کالای در جریان ساخت و بهای تمام شده صورت سود و زیان در نظر می‌گیرند.
۳.هزینه یابی سفارش کار
این روش از هزینه‌یابی برای شرکت‌هایی که تولیدات سفارشی مناسب است. بنابراین هزینه هر سفارش به طور مجزا و بر اساس کارت ساعت کار، کارت سفارش کار، ساعت کارکرد کارگران و درخواست مواد از انبار محاسبه می‌شود.
۴.هزینه یابی مراحل تولید یا مرحله ای
این روش مناسب شرکت‌های تولیدی با حجم انبوه است که مراحل مختلفی را برای تولید باید طی کنند. به همین دلیل محاسبه هزینه برای هر محصول به دلیل تعداد بسیار زیاد منطقی نیست. در نتیجه برای محاسبه بهای باید هزینه ها به صورت مرحله‌ای تعیین و محاسبه شود.
۵.هزینه یابی استاندارد
هزینه‌یابی استاندارد را می توان به‌صورت همزمان با روش‌های دیگر نیز به‌کار برد. در واقع در این شیوه نتایج واقعی تولید و فروش محصول مد نظر را با نتایجی که برای تولید این محصول پیش‌بینی شده‌است، مقایسه کرده و دلایل اختلاف بین نتایج واقعی با نتایج پیش‌بینی شده بررسی می‌شود.
۶.هزینه یابی برآوردی یا تخمینی
در این روش برای یک قرارداد خاص هزینه انجام پیش‌بینی می‌شود.
سخن پایانی :
اصولا بعد از انبارگردانی کسری و اضافی انبار آنچنان محرز نیست که در این صورت کارتهای مواد اصلاح خواهد شد و در حسابها به درستی ثبت می شود و در پایان سال مالی نیز مانده حساب کسری یا اضافات انبار با حساب خلاصه سود و زیان بسته می شود.. ولی اگر این کسری یا اضافی بسیار زیاد و چشمگیر باشد نیاز به بررسی و یافتن دلیل آن است. مباحث مربوط به حسابداری صنعتی و کنترل دستمزد و مواد بسیار گسترده است که برای موفقیت در نتیجه کار نیازبه تسلط کامل به تمام مباحث وجود دارد.