حسابداری یک سیستم است که در آن فرآیند جمع‌آوری، طبقه‌بندی ، ثبت، خلاصه کردن اطلاعات و تهیه گزارشهای مالی و صورتهای حسابداری در شکل‌ها و مدلهای خاص انجام میگیرد. تا افراد ذی‌نفع درون سازمانی مثل مدیران سازمان و یا برون‌سازمانی مثل بانک‌ها، مجامع عمومی سازمان ها ی مورد نظر و یا مقامات مالیاتی بتوانند از این اطلاعات استفاده کنند.به بیانی ساده حسابداری یک زبان است. زبانی که راجع به موقعیت مالی یک سازمان اطلاعاتی را فراهم می‌کند. اگر یادگیری حسابداری را آغاز کنید در اصل شروع به آموختن این زبان تخصصی کرده‌اید.
با یادگیری زبان حسابداری می‌توانید عملیات مالی هر نوع سازمانی را بفهمید و با آن ارتباط برقرار کنید؛ زیرا اطلاعات مورد نیاز اغلب سازمانها بسیار شبیه به هم هستند.حسابداری در دنیای امروز به دلیل پیچیدگی های به وجود آمده در دنیای اقتصاد به بخش های مختلفی تقسیم بندی می شود. این تقسیم بندی در واقع به منظور نظم دادن و سازماندهی گزارشات مالی انجام شده است. بر اساس تعریف های صورت گرفته انواع حسابداری شامل این 7 مورد است:
1. حسابداری بازرگانی
2. حسابداری صنعتی یا همان حسابداری بهای تمام شده
3. حسابداری مالیاتی
4. حسابداری بودجه
5. سیستم حسابرسی
6. حسابداری مدیریت
7. حسابداری دولتی
از آنجایی که پیچیدگی های زیادی در دنیای اقتصاد وجود دارد، به منظور سازماند هی گزارشات مالی، حوزه حسابداری به بخش های مختلفی تقسیم می شود و همچنین نرم افزار مالی برای کمک به انجام امور حسابداری وارد بازار شد. یکی از این بخش های مهم، حسابداری دولتی است که در آن اطلاعات مالی سازمان های دولتی جمع آوری و گزارش شده و در مورد تخصیص منابع مالی آنها تصمیم گیری می شود.بسیاری از فرآیندها زمانی که پای حسابداری دولتی به میان می¬آید رخ می¬دهند و مهم نیست که آنها چقدر پیچیده و یا سیستماتیک هستند، در واقع حتی در مشاغل کوچک نیز این مسئله مطرح میشود.
مشاوره حسابداری دولتی
اندیشه کنترل عمومی بر هزینه های دولت از اواخر قرن نوزدهم میلادی به بعد پدید آمد و دولتهای برخی از کشور های اروپایی مکلف شدند که درآمدها و هزینه های سالانه خود را پیش بینی و به تصویب مجلس نمایندگان برسانند و بدین ترتیب، تنظیم و تدوین بودجه دولت متداول گردید پیدایش و رواج سیستم بودجه، سیستم حسابداری متناسبی را طلب می کرد که این جریان به پیدایش حسابداری دولتی به صورت رشته‌ای متمایز انجامید.مشاوره حسابداری دولتی نظامی است که اطلاعات مالی مربوط به فعالیت های مالی سازمان های دولتی را جمع آوری و گزارش می نماید تا بتوان در مورد تخصیص منابع مالی آنها به برنامه ها و عملیات مختلف ، تصمیماتی صحیح و مناسب اتخاذ نمود.
به عبارت دیگر، حسابداری دولتی عبارت است از کلیه عملیات مربوط به تجزیه و تحلیل ، ثبت ، طبقه بندی ، تلخیص ، گزارش دهی و تفسیر فعالیت های مالی سازمان های دولتی که با رعایت قوانین و مقررات مالی و اصول و موازین متداول حسابداری دولتی انجام می شود. بنابر این ، حسابداری دولتی شامل تمام عملیات وصول و پرداخت منابع مالی دولت ، نگاهداری حساب های سازمان های دولتی و نیز تهیه گزارش های مالی مربوط به تمام یا هر یک از عملیات مذکور و یا نتایج آنها می باشد. صورت های مالی سازمان های دولتی اصولاً به منظور رفع نیازهای اساسی زیر تهیه می شود:
1- نیاز قانونی: دولت و سازمان های دولتی مشمول قوانین و مقرراتی می باشند که محدودیت های اساسی در مورد نوع ، ماهیت ، طبقه بندی و محتویات حساب ها و صورت های مالی برای آنها ایجاد می نماید.
2- نیاز نظارتی: قوه مقننه ، دولت و افراد کشور جهت نظارت بر عملیات سازمان های دولتی ، به خصوص عملیات مربوط به اجرای بودجه و ارزیابی عملکرد مدیریت سازمان های مذکور ، به اطلاعات کافی نیاز دارند.
3- نیاز اطلاعاتی: مدیران سازمان های دولتی به منظور برنامه ریزی ، تصمیم گیری و اجرای عملیات به نحو مطلوب و مناسب به اطلاعات و گزارش های به موقع و سریع نیاز دارند.
در حسابداری دولتی ، رفع نیازهای قانونی و رعایت قوانین و مقررات برای انجام و ثبت فعالیت های مالی و تهیه صورت های مالی در درجه اول اهمیت قرار دارد. آنچه باید ضمن مطالعه حسابداری دولتی مورد توجه قرار گیرد این واقعیت است که در سازمان های دولتی همیشه لزوم رعایت قوانین و مقررات جاری کشورها ، پیروی از اصول و استانداردهای متداول حسابداری را تحت الشعاع خود قرار می دهد. به عبارت دیگر ، در صورت وجود تناقض بین قوانین و مقررات از یک سو و اصول متداول حسابداری از سوی دیگر، مشاوره حسابداری دولتی همیشه ناگزیر از چشم پوشی از اصول و موازین پذیرفته شده حسابداری و رعایت قوانین و مقررات است.
از طرف دیگر ، چون قوانین و مقررات کشورهای مختلف متفاوت است ، برخلاف حسابداری بازرگانی که اصول و موازین کلی آن در تمام کشورها تقریباً مشابه است ، سیستم حسابداری دولتی هر کشور معمولاً دارای روش ها ، خصوصیات و قالب های خاصی است که آن را از سیستم های مورد عمل در سایر کشورها تا حدودی متفاوت و لزوم مطالعه مستقل آن را مطرح می سازد.
دولت ، به علت عهده دار بودن مسئولیت وصول و مصرف درآمدها و وجوه عمومی و نگاهداری حساب های دولتی و تهیه گزارش های مالی لازم برای اطلاع کشور و قوه مقننه ، ایفا کننده نقشی اساسی در مشاوره حسابداری دولتی است. قوه مقننه چون مسئول بررسی و تصویب برنامه های مالی و وضع قوانین و مقررات مربوط به تحصیل درآمدها و انجام هزینه های دولت است ، برنامه ها ، عملیات و طرح های دولت و سازمان های دولتی و وظایف و مسئولیت های مالی سازمان های مذکور و کارکنان آنها را تعیین می کند.
اصطلاحات حسابداری دولتی:
در حسابداری دولتی برخی اصطلاحات مهم مورد استفاده قرار می گیرد که در زیر به شرح آنها پرداخته می شود:
بودجه:
به برنامه مالی دولت می گویند که برای یک سال مالی تهیه شده و شامل پیش بینی درآمدها و برآورد هزینه های یک سال دولت است و مبنای اصلی ثبت حسابداری دولتی به شمار می رود.
اعتبار:
مبلغی است که برای مصارف معین جهت نیل به اهداف و اجرای برنامه ها به تصویب دولت می رسد.
تخصیص اعتبار:
مجوز استفاده از مبلغی معین از اعتبار تصویب شده جهت اجرای برنامه های دوات از محل تخصیص اعتبار است.
خزانه:
صندوق هزینه های دولت در واقع خزانه نهاد یا سازمانی است که وجه دریافتی دولت درآن قرار می گیرد.
درآمد عمومی:
درآمد های وزارت خانه، نهاد های دولتی و مالیات و …
درآمد اختصاصی:
درآمد هایی که طبق قانون جهت مصارف خاص در بودجه کل کشو منظور می شود و دولت موظف است تا حداکثر 3 سال پس از تصویب این قانون بودجه اختصاصی را حذف نماید.
هزینه جاری:
به آن اعتبارات جاری نیز می گویند، اعتباری است که برای هزینه جاری دولت و سطح فعالیت های اقتصادی آن پیش بینی می شود.
هزینه های عمرانی:
اعتبار تخصیص یافته به عملیات و خدمات مشخصی است که براساس مطالعات توجیهی و فنی تعیین می گردد.
اصول مشاوره حسابداری دولتی
اگر بخواهیم به طور خلاصه به اصول حسابداری دولتی اشاره کنیم این اصول شامل 5 مورد زیر هستند:
• رعایت حساب های بودجه ای و دولتی
• استفاده از حساب های مستقل
• رعایت حق تقدم قوانین و مقررات مالی هر کشور بر اصول پذیرفته شده حسابداری
• تامین اعتبار در ایجاد و تعهد
• استفاده از مبنای نیمه تعهدی و تعهدی تعدیل شده
ارتباط حسابدار دولت با بودجه دولت به چه صورت است
همانطور که می دانید ارتباط یک حسابدار با تجارت یک ارتباط کاملا مستقیم و مهم است. بنابراین در حسابداری بخش دولتی نیز یک حسابدار ارتباط مستقیمی با بودجه دولت دارد. زیرا بیشتر آژانس های دولتی در بعضی موارد با بودجه دریافت شده از مالیات ها یا کمک های مالی مختلف تامین می شوند.بنابراین در این نوع حسابداری نیاز به شفافیت و یکنواختی بیشتری در نحوه گزارش داده های مالی وجود دارد. و این ایجاد شفافیت نیاز به پیروی از اصول و استانداردهای حسابداری در بخش دولتی دارد.
به طور کلی این نوع حسابداری یک نهاد مستقل و غیر سیاسی می باشد که به دولت ها کمک می کند که امور مالی خود را به صورت شفاف گزارش دهند.اصولی که یک حسابدار دولت جهت شفاف سازی داده های مالی باید از آن پیروی کند، با نام مختصر GAAP شناخته می شود. این اصول شامل قوانین و مقررات تعیین شده ای است. این قوانین در راستای ایجاد مراحل حسابداری به صورت یکنواخت و شفاف وضع شده است.
صورتهای مالی در حسابداری دولتی
در سازمانها و ادارات دولتی به دلایل زیر سیستم حسابداری دولتی مستقر می شود و در بازه های مشخص صورتهای مالی تهیه می شود:
1. دلایل قانونی
2. دلایل نظارتی
3. دلایل اطلاعاتی
دلایل قانونی برای تهیه صورتهای مالی
علاوه بر قوانین و مقررات کشور، سازمانها و ادارات دولتی خود نیز قوانین و بوروکراسی مخصوص به خودشان را دارند که طبق این قوانین داخلی و قوانین و مقررات عمومی کشوری هر دستگاه دولتی موظف به تهیه صورتهای مالی می گردد.
دلایل نظارتی برای تهیه صورتهای مالی
عملکرد مالی و اجرایی دستگاههای دولتی توسط نهادهای نظارتی مختلفی بررسی و کنترل می شود. از جمله دیوان محاسبات، سازمان برنامه و بودجه، دیوان عدالت اداری و … کلیه این نهادها برای نظارت دقیق و شفاف بر درآمدها و هزینه کرد دستگاههای اجرایی دولت نیازمند صورتهای مالی این دستگاهها هستند و پیگیر ثبت دقیق اطلاعات در سیستم حسابداری دولتی خواهند بود.
دلایل اطلاعاتی برای تهیه صورتهای مالی
نهادهای برنامه ریز و تدوینگر بودجه برای برنامه ریزی های آتی خود نیازمند شناسایی دقیق هزینه ها و درآمدهای سازمانهای دولتی هستند. اگر به صحت صورتهای مالی دستگاههای دولتی اعتباری نباشد عملاً تمام برنامه ریزی های مالی کشور به باد خواهد رفت.
انواع تنخواه گردان در حسابداری دولتی
1)تنخواه گردان خزانه : عبارت است از اعتبار بانکی در حساب درآمد عمومی نزد بانک مرکزی ایران که به موجب قانون اجازه استفاده آن به میزان معین در هرسال مالی برای رفع احتیاجات نقدی خزانه در همان سال به وزارت اقتصاد داده میشود .
2) تنخواه گردان استان : عبارت است از وجهی که خزانه از محله اعتبارمصوب به منظور ایجاد تسهیلات لازم در پرداخت هزینه های جاری و عمرانی در اختیار نمایندگی خزانه در هر استان قرار میگیرن .
3) تنخواه گردان حسابداری : عبارت است از وجهی که خزانه و نمایندگی خزانه در استان در اختیار ذی حساب قرار میگیرد.
4) تنخواه گردان پرداخت : عبارت است از وجهی که از محله تنخواه گردان حسابداری از طرف ذی حساب با تایید وزیر یا رئیس دستگاه در اختیار ماموران مجاز قرار میگیرد که عموما در اختیار عامل ذی حساب است .
استفاده كنندگان حسابداري دولتي:
الف: استفاده كنندگان داخل سازمان مانند:
1- مسئولين برنامه ريزي :
مسئولين برنامه ريزي هر سازمان دولتي براي هر چه بهتر تنظيم كردن بودجه سالانه سازمان از اطلاعات مالي واقعي يا عملكرد بودجه استفاده مي نمايند. لذا امور مالي سازمان دولتي اطلاعات واقعي در مورد اجراي بودجه سالانه را در اختيار مسئولين برنامه ريز قرار مي دهد.
2- وزير يا رئيس موسسه:
اطلاعات مالي وزارتخانه يا موسسه بصورت خلاصه در اختيار وزير يا رئيس موسسه قرار مي گيرد تا به نحوي از جريان امور مالي سازمان تحت مسئوليت خود مطلع شوند و به ترتيبي بر فعاليتهاي مالي و كارائي مديران اجرايي نظارت نمايند.
3- مديران سطوح مياني:
اين مديران متناسب با نياز از اطلاعات حسابداري و مالي براي برنامه ريزي واحد تحت سرپرستي خود استفاده مي كنند .
4- بازرسان و حسابرسان داخلي:
بازرسان و حسابرسان داخلي سازمان دولتي براي ارزيابي تاثير كنترلهاي مالي و گزارش آن به مقامات مجاز وزارتخانه يا موسسه دولتي به طريقي از خدمات حسابداري استفاده مي كنند.
ب: استفاده كنندگان خارج از سازمان يا وزارتخانه :
1- هيات دولت:
هيات دولت بمنظور نظارت و كنترل سازمانهاي دولتي از اطلاعات مالي و حسابداري استفاده مي كند.
2- مجلس نمايندگان :
نظارت پارلماني در ايران از طريق گزارش تفريق بودجه كه توسط ديوان محاسبات كشور تهيه مي شودصورت مي گيرد. گزارش تفريق بودجه براساس صورتحساب عملكرد سالانه بودجه كل كشور تنظيم مي شودو صورتحساب عملكرد سالانه بودجه از تلفيق اطلاعات مالي استخراج شده از صورتحسابهاي سالانه دستگاه دولتي حاصل مي گردد. بنابراين نمايندگان مجلس هر كشور از سيستم حسابداري دولتي براي نظارت بر اجراي بودجه سالانه دولت و در نهايت كنترل برنامه هاي مصوب دولت استفاده مي نمايند.
3- حسابرسان مستقل
طبق اصل 55 قانون اساسي ديوان محاسبات كشور مسئول رسيدگي به حسابهاي وزارتخانه ها و موسسات و شركتهاي دولتي است. و نتيجه اين حسابرسيها در گزارش تفريق بودجه منعكس و به اطلاع نمايندگان مجلس مي رسد. بنابراين حسابرسان ديوان محاسبات كشور به عنوان حسابرس مستقل نيز از حسابداري دولتي در جهت پيشبرد اهداف خود كه همان حراست از بيت المال است استفاده مي نمايند.
4- مردم:
عموم مردم نيز از طريق دسترسي به گزارش تفريق بودجه كه حاصل حسابرسي هاي انجام شده ديوان محاسبات كشور، از چگونگي اجراي بودجه سالانه دولت مطلع مي شوند پس عموم مردم نيز از اطلاعات مالي و حسابداري استفاده مي كنند.
فعالیت‌ها، وظایف و کارهای روزمره مشاور حسابدار دولتی
هر کدام از سازمانهای دولتی، حسابداران را برای تهیه صورتهای مالی و رسیدگی به پرداختی‌ها و دستمزد استخدام می‌کنند. قانون گذاران و سازمانها همچنین می‌توانند درخواست حسابرسی مالی نیز بدهند. حسابرسی مالی شامل ارزیابی تمام اطلاعات مالی سازمان، صورتهای بانکی، سوابق حسابداری و موارد دیگر میشود.در نهایت این حسابداران دولتی هستند که اطلاعات مالی سازمانها و شرکت‌ها را از نظر درآمد، مالیات، حساب‌های مالی و غیره را جمع آوری، طبقه بندی، پردازش و گزارش می‌کنند تا هم شرکت‌ها و هم دولت بتوانند به خوبی تصمیم گیری‌های مالی و برنامه‌های مصوب بودجه سالانه را مدیریت کنند.
